"İçsel ve psikolojik bir drama olan Dönüş, insanlar arası ilişkileri, çatışma atmosferlerini ve zihinden geçen düşünceleri anlatmakta dünyanın en usta kalemlerinden biri olan Joseph Conrad'ın anlatım derinliği ve gerçekçi kurgulanmış, yerinde ve düşündürücü çatışma sahneleriyle, insanlığın birbirine duyduğu hürmet, samimiyet ve güvenin altında yatan pek çok soruyu gündeme getiriyor. Zengin ve politik olarak da güçlü bir iş adamı olan Alvan Hervey, bir gün iş seyahatinden evine döndüğünde, eşinin, kendisini terk ettiğini bildiren bir mektup bulur boş evde. Yaşadığı derin iç bunalımı ve büyük çöküş, kısa bir zaman sonra eve geri gelen Bayan Hervey'in pişmanlığını belirtmesine rağmen, büyük bir çatışmaya dönüşür. Esasta sevgiye, sevilmeye hasret olan Bayan Hervey, bir oyun mu oynamıştır, yoksa gerçekten de terk etme amacıyla evden ayrılmış ama cesaret edemeyerek geri mi dönmüştür? Çevremizde, sevgisine sahip olduğumuz insanlara acaba ne kadar sevgi gösteriyoruz, onları ne kadar anlıyoruz? Bu büyük eserinde Conrad, bize kendi dünyamızı da sorgulayabileceğimiz önemli sorular hediye ediyor. Gerçekler, gözyaşlarının arkasına saklı kalan buğulu gözlerde yıkıcı birer acıya dönüşür. Peki, bir gerçek sizi ne kadar incitebilir? Yanıtı mı? Hervey'in zihninde..." (Basın bülteninden) "Dönüş" Joseph Conrad, Çev. Gizem Genç, Altınbilek Yayınları, Dünya Edebiyatı Kitaplığı, 112 sayfa, ISBN: 978-605-5831-23-3 Barkod: 9786055831223

10 Mart 1999’da seksen yaşındayken yitirdiğimiz Salâh Birsel, şiir, deneme, günlük, inceleme, mektup, roman türlerindeki eserleriyle, edebiyatımızda saygın yeri olan gerçek sanatçılardan. Özellikle yergi ağırlıklı ironik şiirleri ve her biri kültür hazinesi niteliğindeki denemeleriyle öne çıkan Salâh Birsel’in eserlerinde düşünce yoğunluğu ve eleştirel düşüncenin ağırlığı dikkati çeker. Onun eserlerini okurken; araştıran, yorumlayan, eleştiren, sorgulayan, karşılaştıran, çözümleyen bir düşünce insanının akla ve yüreğe seslenişini yakından duyumsar; yazarla birlikte tarihin, edebiyatın, kitapların dünyasına, düşünce ve düş labirentlerine dalıp gideriz. Salâh Birsel denemeyi “biraz öykü, biraz söyleşi, biraz iç dökmesi, biraz da şiirdir. En çok da şiirdir.” sözleriyle tanımlar. Ona göre deneme “yazının tadı çıkarılarak yazılan bir türdür, belki de tek türdür.” Salâh Birsel denemelerini felsefe eğitimi almış bir edebiyatçı olarak, bilgi ve bilgelik sevgisi ile yazar; yazılarına yaşamından bazı ayrıntılar ekler, okuduklarının bıraktığı izleri, okuduklarıyla ilgili duygu, düşünce ve yorumlarını okurla paylaşmayı önemser. Denemedeki “planlı gelişigüzellik” özelliği Salâh Birsel’in denemelerine damgasını vurur. Denemelerin, kendi deyişiyle “kahve söyleşileri gibi daldan dala konmasını ve başladığı yerde değil, başlamadığı yerde bitmesini” sevmektedir. Denemelerin güler yüzlü olması, içinde bir humour taşıması Birsel için çok önemlidir. İnce alay ve ironi, ona göre denemenin başlıca niteliklerindendir. Deneme aynı zamanda öğretici, düşündürücü ve ufuk açıcı olmalıdır. Yerli ve yabancı kaynaklardan çokça yararlanan, okuduklarını okurlarıyla paylaşmaktan keyif alan yazar, küçük yaşlarda İzmir Saint Joseph Lisesinde öğrendiği Fransızca sayesinde Batı kültürü eserlerinin derinliklerine ulaşır. Yazarlarımız arasında en çok okuyan ve okuduklarını eserlerine aktaran başlıca kişilerden olduğu söylenen Salâh Birsel için Vecihi Timuroğlu Yazınımızdan Portreler adlı kitabında şöyle yazar: “Her denemesinde en azından yirmi kitap ve yazar adı saymaktadır. Hem, onların salt adlarını yazmakla kalmıyor, yapıtlarını da kanıtlayıcı biçimde tanıtıyor.” Salâh Birsel deneme yazarının üslubuna dikkat etmesi gerektiğini belirtir; denemecinin dilin bütün inceliklerini kavramış olmasının önemine işaret eder. Ona göre deneme her şeyden önce biçem demektir; “biçem yani üslup yoksa deneme de yoktur.” diyen yazar, denemecinin şair gibi yazısına hiçbir gereksiz sözcük yaklaştırmadığını belirtir. Salâh Birsel, kendine özgü üslubuyla denemeye dair şöyle yazar: “Bir ‘bilgi kumkuması’ olan denemede, yazarın gördüklerinden, duyduklarından ve okuduklarından doğan bilgiler fışkırır. Bilgiyi yalnızca kitaplarda aramamalıyız, yaşamın içinde de bulmaya çalışmalıyız. Çünkü ‘en büyük bilgi kitabı’ yaşamdır. Yaşam yazarın önünde hasırcıarnavut karpuzu gibi koskoca ve dopdoludur. Yazarın onu kütletmesi, kütürdetmesi için bıçağı eline alıp yüreğine saplaması yetişir.” Salâh Birsel düş gücüne büyük önem verir; ona göre bir insanın düşünce, yaratma ve sonuç çıkarma gücünün gelişmesi için düş gücü şarttır. Yazar, düş gücünden yoksun olanları bilgelikten yoksun kişiler olarak görür. Salâh Birsel’in denemeleri güler yüzlüdür, ironiyle doludur. Edebiyat, sanat ve tarihin derinliklerinde, gizemli köşelerinde dolaştırır okuyanları. Öyle ki bazen günümüze bazen yüzyıllar öncesine uzanır; daldan dala konmayı pek seven yazarımızla birlikte harika bir zaman mekân yolculuğuna çıkarız. Böylece sanatçıların gizli yönlerini, yaşamlarından sayfaları, farklı kültürlerin enteresan özelliklerini öğrenme olanağı buluruz. Onun denemeleri kültürün, tarihin, edebiyatın, sanatın kaynaştığı gerçek birer fikir hazinesidir. 1969’dan itibaren denemelerini 1001 Gece Denemeleri başlığı altında toplayamaya başlayan yazarın, deneme kitapları arasında Kendimle Konuşmalar, Şiir ve Cinayet, Kurutulmuş Felsefe Bahçesi, Paf ve Puf, Halley Kimi Kurtarır, Amerikalı Tolstoy… dikkati çeker. 1001 Gece Denemeleri’nin 3. kitabı olan Kurutulmuş Felsefe Bahçesi’ndeki yazılar Salâh Birsel denemeciliğinin başlıca niteliklerini sergileyen; ilgiyle, sevgiyle ve keyifle okunan bir denemeler toplamı. On bir denemenin yer aldığı kitapta edebiyat, tarih, fotoğraf, sinema, eğitim, dostluk gibi konuları işleyen ve kendi dünyasını da anlatan Salâh Birsel’in zihin ve ufuk açan, bilgi, düşünce ve düşleri çoğaltan denemeleriyle buluşmanın tadını sonuna kadar çıkarıyoruz. Kitaba adını veren denemede yazar çiçek sevgisini anlatırken Japonya’dan, Çin’den, Osmanlı’dan örnekler veriyor. Böylece, Japon çiçek düzenleme sanatından Osmanlı’nın saraydaki has bahçelerine uzanıyor; zaman mekân yolculuğunda yazardan el alarak kitaplardan ve yaşamdan süzülen birçok bilgi ve deneyimleri devşiriyoruz. Japon rahibi Muso’nun yarattığı “felsefe bahçeleri” gibi, yaşama ve doğaya değer veren bahçelerin günümüz dünyasında hiçbir anlam ve değerinin kalmadığını, para ve altının her şeye egemen olduğunu vurgulayan yazara içtenlikle hak veriyoruz. İnsanın kültür boyutunu daha geniş ve farklı coğrafyalara taşıyan Kurutulmuş Felsefe Bahçesi’ndeki denemeler, Salâh Birsel’in deneme anlayışını bütün canlılığıyla yansıtıyor. Yazarın kendine özgü söyleyiş ve üslubunun ardına takılıp dünyayı dolaşıyoruz bu kitapta. İstanbul’dan Roma’ya Ayakta Yolculuk denemesinde yazarın ne kadar çok okumuş olduğunu anlıyor; referanslarını ve tanıklıklarını deneme metninde ustaca erittiğini fark ediyoruz. Bu denemede eşya ve insan ilişkisine değinen yazar, yaşanmışlıkların eşyaya sinmesi ve insanın eşyada bıraktığı yaşam izlerini felsefi derinlikle veriyor; bu felsefeyi hoş bir üslupla işliyor. Tevfik Fikret’ten, Orhan Veli’ye; Necatigil’den Nâzım Hikmet’e geçiyor. Yazarımız, romanlarda, şiirlerde yaşayan kahramanları satırlarına taşıyor arada. Yitik Kuşak denemesinde Fitzgerald ve Zelda’nın inanılmaz çılgınlıkları ve tehlike tutkularını anlatıyor; sonra Proust beliriyor satırlarda; onun hastalıklı ve zor yaşamından ilginç kesitler aktarıyor; muhteşem eserini nasıl kaleme aldığını anlatırken bizi o dünyanın derinliklerine çekiyor Salâh Birsel. Aynalar’da “Ah benim hınzır belleğim! Onun kırmadığı ceviz mi kalmıştır?” diye yaşantılarını içtenlikle nakleden yazarı içten bir gülümsemeyle yanıtlamak geliyor içimizden. Fırıldak Şarkısı’nda dostluk ve ihanet döngüsünü gösteren yazar, İbsen Neden Denemeci Değildir’de “Açık sözlüdür denemeci, gönülsüzdür, içtendir. Başkalarının olduğu kadar kendi kusurlarını da sergilemekten çekinmez.” diyor. Montaigne’den Ataç’a Eyüboğlu’ndan Akbal’a, denemecileri anan yazar, canlı bir Ahmet Rasim portresi de sunuyor. Kitabın öteki yazıları beyaz balinaların dünyasına, okyanusun dalgalarına açılan keşif yolculuklarıyla sürüyor. Okudukça sayısız bilgi, kültür, deneyim, eleştirel düşünce parıltısı ve sayfalar arasında kurutulup saklanmış nice düş çiçeği gülümsüyor Kurutulmuş Felsefe Bahçesi’nde. HÜLYA SOYŞEKERCİ hsoysekerci@gmail.com Taraf Kitap 13.04.2012'de yayımlandı. (Kurutulmuş Felsefe Bahçesi, Salâh Birsel, Sel Yay. 128 s.)

(Onat Kutlar, Yeter ki Kararmasın, mektup, YKY, Nisan 2012, 80 s.)


Onat Kutlar; incelikli bir şair, nitelikli bir öykücü ve başarılı bir sinemacı olmasının yanı sıra, toplumsal kırılma noktalarındaki insani dramlar karşısında onurlu bir direniş sergileyen duyarlı bir aydın olarak da belleklerde yaşamayı sürdürüyor.


Onun, Yeter ki Kararmasın… adıyla yayımlanan mektuplarında ülkemiz aydınının yazıyla direnişine tanık oluyor; 1982-1984 yıllarında yazılan bu mektuplarda 12 Eylül sonrası toplumsal karanlığa karşı umudu ve inancı ayakta tutan, kaynağını sağlam bir felsefeden alan içsel direnişi; duygulanarak, düşünerek ve düşlerle geleceğe uzanarak okuyoruz her sayfada. Kitabın birçok yerinde sanat ve edebiyat eserlerine, yazar ve şairlere selam gönderiliyor; eserlerden alıntılar yapılıyor. Onat Kutlar, içten selamlarını, dünya tarihinde zorbalığa, baskıya, zulme, darbelere karşı sanatın, yazının o derin ve güçlü sesiyle direnen, sanatın ölümsüzlüğüne sarılan Neruda, Lorca, Eluard gibi özgürlük tutkunlarına gönderiyor. Şiirin sonsuz gücünün zorbaları nasıl sildiğini gösteriyor tarih sayfalarından.


 Adını Nâzım’ın bir dizesinden alan bu kitabın anahtar sözcükleri; umut, onur, insan, yaşam ve özgürlük. Onat Kutlar, her mektupta umudu biraz daha çoğaltmayı, yüreklerdeki ışığı canlı tutmayı başarıyor. Yazar, mektupların çoğunu o karanlık dönemde mahkûm olup özgürlüğü kısıtlanmış aydın ve sanatçı dostlarına hitaben kaleme almış. Derin bir kültür, sanat ve edebiyat bilgisiyle, özgün ve özgür yorumlarla dolu olan bu yazılar, mektup biçiminde yazılmış birer deneme niteliğinde.


 Onat Kutlar, dönemin toplumsal olaylarını, aydınların tutsak edilmelerini, kimilerininse değişip zamana uymalarını işleyerek o yıllara tarihsel bir not düşüyor. Yazar, olgu ve durumlara eleştirel perspektiften bakıyor; eleştirilerini çoğu zaman simgesel dil üzerinden incelikle, şairce gerçekleştiriyor; bazen ironinin çarpıcı etkisinden yararlanıyor. Alçak sesli ama etkili eleştiriler getiriyor yaşanan döneme. Mektuplarda darbe dönemlerinin ağırlığı, sürgünler, kaçışlar, hapisler, işkence ve idamlar yerel ve evrensel düzlemde ele alınıyor. Alacakaranlık dönemlerde duyarlı bir aydının sığınağı yazıdır; sanatın insana umutlar, düşler sunan evrenidir. Yazıyla direnir aydın; düşünceleri tutsak edilemez zorbalarca.


Mektuplarda görüyoruz ki, Onat Kutlar yaşanan her acıyı yüreğinin tam ortasında hissetmektedir. Dostları tutukludur, sürgündür, kayıptır. İçeridekiler kadar dışarıdakiler de suskundur. Her toplumsal olaya direnişçi sesleriyle katılan devrimci gençler kaybolmuştur. İşkenceler, idamlar kol gezer ülkede. Yaşamı ölüm gerçeği kuşatır; küller yağar maviliklere. Bu dönemlerde içeride ya da dışarıda, okudukları ışık olur insana. Yaşam deneyimlerinden umutlara, düşlere ve yepyeni bir geleceğin kurgularına ulaşır insan; “yeter ki kararmasın” yüreği, yeter ki tükenmesin umudu. Onat Kutlar, mektuplarında öykü tadında düşlere, kurgulara da yer veriyor. Uzak coğrafyaların izini sürüyor sayfalarda.


Her mektup umudun sesi, özgürlüğün yankısıyla sona eriyor. Bazı mektuplar düşle gerçeğin karmaşasından büyülü gerçekliğe ve Marquez’in dünyasına uzanıyor. İçeride onurla direnen dostlarına seslenen Onat Kutlar, tarihten örneklerle insanlığın kültür birikiminin gücünü ve yok edilemezliğini gösteriyor. Franko dönemi İspanya’sına; Şili’deki darbe günlerine uzanarak ülkemizde yaşanan o zor günlerle paralellik kuruyor. Allende’nin, Neruda’nın direnişinin ardındaki gizemi, Lorca’nın idama gülümseyerek gidişini hüzünle anlatıyor, yasemin dallarıyla simgelenen umudun her şeye karşın yüreklerde çiçek açmasını dillendiriyor.


 Onat Kutlar mektuplarında toplumsal durum ve olguları daha etkili biçimde ifade etme, daha incelikli tarzda yazma amacıyla simgelere başvuruyor; simgesel dilin evrensel anlam olanaklarını çoğaltıyor. Çürüyen yosunların kokusunun yasemin kokusunu bastırmasını okurken, bunların toplumsal alandaki göstergelerine açılıyor; toplumsal çürümenin tüm güzellikleri nasıl yok ettiğini düşünüyoruz ince, şiirsel bir dilin dokunaklı anlamlarıyla. Yazar, dönemin koşullarında değişenleri Gregor Samsa misali böceklere benzetiyor; masumiyet ve vicdanını teslim etmiş olanlardan birine seslendiği mektubunda Kafkaesk öğelerle, ince bir ironiyi simgesel biçimde ifade ederek iktidar odaklarına kapıkulu olma süreçlerini gösteriyor. Darbe sonrası dönem yeni sosyoekonomik sistemini, yeni insanını, yeni değerlerini tesis etmeye başlamıştır; Onat Kutlar bu durumdan duyduğu rahatsızlığı sıklıkla dile getirir. Yaşamda eksik bir şey vardır; o da özgürlüktür. Tutukluları bekleyen kadınlar; analar, eşler, sevgililer de vardır mektuplarında. Özgürlük ve umudu yediveren güller gibi anlatır yazar; beklenen bahar gelecektir.


 Onat Kutlar, bir idam mahkûmunun hücresine kadar girer, orada ölümle yaşamın tanıklığına ortak eder bizleri. Bunu düşsel bir kurgu içinde verir. İşkencelerin, tutukevlerinin üzerinden geçen müzik, idam mahkûmunun hücresine gelince susar. Yazar, duyarlılıkla dinler mahkûmun ayak seslerini; bu adımlar yürek atışı gibidir; yaşamla ölüm iç içedir orada.


 Bu mektupların aradan 30 yıl geçmiş olmasına rağmen günümüzde etkisini sürdürdüğünü görüyor; tümünün, insanlığın sonsuz özgürlük arayışında yüreklere, vicdanlara ışık olmaya devam edeceğine inanıyorum. Çünkü Albert Camus’nün de belirttiği gibi “edebiyat olan her yerde umut vardır.”

Taraf Kitap (11.05.2012)
Hülya Soyşekerci
hsoysekerci@gmail.com

UNUTMAMAK İÇİN SANATLA DİRENMEK























(ZALİFRE YAZILARI aylık edebiyat sanat dergisi/Safranbolu

Meksikalı yazar Juan Rulfo’nun 1955’te yayımladığı tek romanı Pedro Paramo Latin Amerika edebiyatında büyülü gerçekliğin öncülerinden olan unutulmaz bir yapıttır. Başta Marquez olmak üzere aynı kültürel coğrafyanın birçok yazarına esin kaynağı olmasıyla dikkat çeken bu roman “İspanyolcanın Don Quijote’den sonraki en büyük başyapıtı” olarak nitelendiriliyor. Gerçeklerle düşleri bir arada işleyen parçalı yapısıyla, şiirsel duru anlatımıyla iz bırakan, kısa ve yoğun bir roman Pedro Paramo.


1920’lerin Meksika’sında yoksulluk, ağalık ve kötülüğün kol gezdiği ıssız köyler; buralardaki haksızlıklar, ahlaki çöküş gibi gerçekler, sıra dışı anlatım teknikleri ve büyülü gerçekliğin edebiyata sunduğu geniş olanaklar içinde dile getiriliyor Pedro Paramo’da. Kadınların uğradığı cinsel şiddet, ağa Pedro ve oğlu tarafından gerçekleştirilip örtbas edilen taciz olayları, düşle gerçeğin harmanlanmasıyla sayfalarda yerini alıyor. Dünyanın birçok yerinde görülebilen feodal yaşam, baba -oğul ilişkisi, kötülük, haksızlık, şiddet gibi konuları yazar öyle farklı bir biçim ve üslup içinde işliyor ki tam anlamıyla edebi bir yapıtın içinde yaşadığınızı duyumsuyorsunuz.


Juan Rulfo’nun roman olayını kronolojik sınırlardan kurtarması; zamandizimini parçalayarak yazması, metin parçalarını tüm romana dağıtıp ustalıkla düzenlemesi; böylece farklı bir yapılanma oluşturup okuru da yaratıcı konuma getirmesi edebi açıdan büyük değer ve anlam taşıyor. Juan Rulfo, zamansal geri dönüşler, ileri atlamalar; bilinçaltı akışı, iç konuşma, bakış açısını kaydırma, anlatıcı özneleri değiştirme gibi yöntemlerle romanda biçimsel denemeler gerçekleştiriyor.  Klasik olay örgüsü yerine parçalı, kopuk ve dağınık metinler üzerinden anlatısını kurguluyor. Hayaletli köyün gizemli yapısını karmaşık bir roman kurgusuyla ifade eden yazar, sosyal duruşlu deneysel bir romana imza atıyor.


Llosa; “Juan Rulfo, mekân biçim vermek ise, zamanın dönüştürmek olduğunu anımsatıyor bize. Bir mekâna biçim verebiliriz; ama bu, zamanı dönüştürmekten ve zaman tarafından dönüştürülmekten kurtarmaz bizi. Meksika, dağları, ovaları, gökleri, koruyucu ufuktur. Zaman-tarih-hayatlarımızın saatlerinden damlayıp giden su saatidir.” der. Romanda hayalet köy Comala’da yaşayan farklı zaman/bellek katmanlarını parçalı anlatılar üzerinden gösterir Juan Rulfo. 


Ölüm döşeğindeki annesinin yıllar önce terk ettiği köyü Comala’ya gönderdiği Juan Preciado, hiç görmediği babası Pedro Paramo’nun izini sürer. Görür ki köyde “yaşayanlar” sadece ölülerdir. Onların fısıltıları, mırıltıları gelir her yerden. Duvarlar farklı zamanların belleklerini saklar içinde. Pedro çoktan ölmüştür; köyün ölüleri, günahları bağışlanmadığı için gökyüzünde birer hayalet halinde asılıdırlar. Her yere sinmiştir onların ıssız gölgelerindeki yankılar. Mekânlardan, geçmiş zamanların sesleri, uğultuları, fısıltıları yankılanır sürekli. Ölülerin konuşmalarından öğreniriz geçmişteki kötülükleri; ağa Pedro’nun ve başka bir kadından olan oğlu Miguel’in kadınlara cinsel şiddetini, köylülerin topraklarını gasp etmelerini, karşı çıkanları vahşice öldürmelerini.  Anlatıcı Juan da bu olayların içinde bulur kendini. Öyle bir noktaya ulaşılır ki, anlatıcı dâhil, romanda yaşayan hiç kimse yoktur artık. Buna rağmen konuşmalarla, sezdirmelerle neler olduğunu ustalıkla gösterir yazar. Juan’ın bakış açısından gördüklerimizden başka, ölmüş annesinin ona eşlik eden sesi de duyulur sayfalarda. Çevresine annesinin gözleriyle de bakar Juan. Uçuşan anı parçaları, sesler, fısıltılar, kokular ve imgelerin ardına düşeriz Juan’la, bazen de başka anlatıcılarla. Her şey değişken ve akışkandır; yaşamla ölüm iç içedir; düşle gerçek de öyle. Romanda sınırlar ortadan kalkmıştır; farklılıklar birbirine dönüşür.


Zamanda yarıklar açılmasıyla parçalanan metinlerde iç konuşmaların yanı sıra diyaloglar da yoğun. Ölülerin konuşmalarıyla romanın parçadan bütüne giden tamamlanma sürecine zihni uyarlama çabası, romanın okunma zamanına damgasını vuruyor. Sesler ve konuşmalar olay, durum ve olguları belirliyor.


Cahilliğin, kötülüğün egemenliğindeki bu ıssız kırsalda bir din adamının haksızlıklara göz yumması, onun kendi iç konuşması ve bilinç akışıyla gösteriliyor;  pişmanlık duyuyor olsa da rahip kötülüklerin içine batmış durumdadır.


Romanda doğa, bir fotoğraf sanatçısı da olan Juan Rulfo’nun bakışından süzülen ışıklı imgelerle aktarılıyor; ancak yazarın eleştirel bakışı, çelişkileri gösterme eğilimi dikkate alındığında ışığın ardındaki gölgeye odaklanmak da gerekiyor.


Kitapta çarpıcı sahnelerle karşılaşılıyor. Pedro’nun büyük aşkı Susanna’nın ölümü düşsel öğelerle veriliyor; bu sahnenin çarpıcılığı karşısında etkilenmemek mümkün değil. Topraksız köylülerin başlattığı isyan hareketi karşısında Pedro’nun ve rahibin tutumlarında yazarın kara mizahı iyice koyulaşıyor.


Ölümün tek gerçek olduğu bu sıra dışı roman, deneysel ve öncü yapısıyla,  evrensel özüyle çağdaş klasikler arasında sayılıyor ve Pedro Paramo sanatın kalıpları aşarak ilerleyen yenilikçi bir süreç oluşu gerçeğini tüm zamanlara duyuruyor.


15.06.2012 tarihli Taraf Kitap’ta yayımlandı.

HÜLYA SOYŞEKERCİ
hsoysekerci@gmail.com

Juan Rulfo, “Pedro Paramo”, Çev: Sülayman Doğru, Doğan Kitap

"Eski polis dedektifi Joseph Holiday, Clearwater kentinde bir kafede çalışan Mia'ya hayranlık duymaya başlar. Kısa zamanda ilişkileri ilerler ve Holiday, Mia'nın kız kardeşinin, kaza süsü verilmiş bir cinayete kurban gittiğini öğrenir. Bir süredir uzak durmaya çalıştığı polislik güdüleri harekete geçer ve olayı soruşturmaya karar verir. Bir yandan dosyaları ve olay yerini inceleyerek araştırmasını derinleştiren dedektif, diğer yandan Mia ile ilişkisini derinleştirmektedir.
Joseph Holiday, alışık olmadığınız tarzda bir dedektif. Al Rennie, yarattığı muzip, zeki ama çılgın polis karakteri, esprili ve ironik anlatımı ve her sayfada dozunu arttıran kurmaca gücüyle, okurunu alışılmadık bir polisiye öyküye çekiyor... Clearwater serisinin ilk kitabı olan Clearwater Günlükleri, düşündüğünüzden fazlasını sunuyor."
Zekice. Joe karakterine bayıldım... Ukala, sıra dışı ve kesinlikle çok karizmatik."
Sydney Times
"Bu yaz okuduğum en güzel kitaptı; serinin kalanını okumak için sabırsızlanıyorum."
R. J. Parker - Yazar
"Macera, insanlık ve dramanın kusursuz bir karışımı... Okumaya doyamadım."
Brisbane Australia Magazine  
"Joe - Joseph Holiday- mükemmel bir kahraman. Yeni bir fenomenin doğuşuna tanık oluyoruz."
Ardie McMackey  - Smashwords

"CLEARWATER GÜNLÜKLERİ", AL RENNIE, ÇEV: DUYGU ÖZEN

(arka kapak)



Genel Yayın Yönetmeni: Enver Ercan


Baskı ve Cilt: Ege Basım, İstanbul

Şiir ve öykü dünyasından gelen ince söyleyiş ve imgeleriyle dikkat çeken Serkan Türk özellikle Rüzgârlı Camlar adlı öykü kitabıyla adından söz ettirmişti. Yazarın ilk öykü kitabı olma içtenliğini taşıyan Uzak Yaz da geçenlerde yeni bir basımıyla okurlarla buluştu.

Uzak Yaz yüreğinde bir şairin evrenini taşıyan yazar Serkan Türk’ün şiire çok yakın duran anlatımlarıyla ve imgeleriyle incecik örüp dokuduğu öykülerden oluşuyor. İnsani durumlardan insani dramlara uzanan yolda genç öykücünün duyarlılıkla ve incelikli bir gözlem gücüyle, pek çok insan tarafından fark edilemeyen ayrıntılarda yoğunlaşan yaşamı, tüm şiirselliği ve felsefi derinliğiyle dile getirdiğini görüyoruz. İnsanın ruhsal dünyasının anlatımlarının ve ifadesinin önemli yeri var bu öykülerde. Öykülerin pek çoğunun 2. tekil kişiye hitaben yazıldığı görülüyor. Bu durum, öykülere içtenliğin ve naifliğin kapılarını açıyor. Aynı zamanda bir mektubun ya da bir anı defterinin satırları arasında kayboluyoruz duygusu sarıyor içimizi bütün gizemiyle.

Öykülerinde çocukluk ve ilk gençlik izlenimlerinin ardına düşen yazarla birlikte okur da yitik bir zamanın ardına düşüp geçmişe yolculuğa çıkıyor. Uzak geçmişte yitip giden çocukluk zamanına açılan loş pencereler, serin bahçeler… Ağaç gölgeleri ve yaprak hışırtıları… Uzakta kalmış ama yürekte sızılı izler bırakmış çocukluk aşkları… İç acıtan bir hüznün kuşattığı onlarca öykü var Uzak Yaz’da. Serkan Türk bu hüzün duygusunu şiirselliğin yumuşak üslubu içinde eriterek veriyor. Bazen bir intiharın ardından zamansal geri dönüşlerle, yaşanan geçmiş, şiirsel dilin sunduğu anlam ve imge zenginliğiyle okurun yüreğinde çoğaltıyor hüznünü.  Kahramanların yalnız ve hayatın kıyısında duran kişiler oluşu da ilgi uyandırıyor.

Karyolanın Soğuk Demirleri öyküsünde başarılı zaman geçişleriyle, olay zamanlarını parçalayarak kurgulayan yazar, hem modern ve özgün bir öykü metni oluşturmuş oluyor hem de ruhsal sorunları olan yaşlı bir adamın bilincinden, onun zihninin içinden yansıyanları gösteriyor. Yaşlı adamın klinikten kaçmış olduğunu; zaman kırılmalarıyla, parça parça görüntülerle fark ettiriyor. Tomris Uyar’ın dikkat çektiği “öyküdeki aydınlanma anlarını” okura derinden yaşatıyor. İleri-geri sarılan zamanda savrulan öykü kişisinin çok derin bir acıyı nasıl içselleştirdiğine dikkat toplamayı başarıyor.  Bebek ve İlkel Ağrı öykülerinde aynı olayı farklı açılardan göstermeyi deneyimliyor yazar; bu öykülerde özneler yer değiştiriyor, böylece yaşanmış aynı anlar içindeki farklı derinliklere ve yoğun anlamlara açılıyoruz.

Kitabın öteki öykülerinde ölümün, ruhsal kırılmaların, insanı derinden yaralayan anların hüzünlü atmosferinde soluk alıyor öykü kahramanları. Mecazi olarak çöllere düşseler de yolları denizlere açılıyor. Öykülerin içinde insan gerçeğinin şiirsel anlatımlarla ve modernist kurgularla dile getirilmesinden doğan estetik tatlar, okuru içten, doğal, naif, lirik ve pastoral bir evrene alıp götürüyor. Bir şiiröykünün odağından bakıyor her sayfada;  olayın değil durumun incecik ayrıntılarına tutunuyor insan; boşluklarda zihinsel yollar açıyor ve yarattığı anlam merdivenleriyle geçiyor tüm satırların üzerinden. Görülüyor ki yazarın incelikli bakışından süzülenler öykülere dönüşüyor ve öykünün ıssızlığı içinde yankılanıyor yaşamın uğultulu rüzgârları…

Geriye yoğun bir edebi-estetik tat kalıyor; hayatın tadı, denizin tuzu gibi… Uzak Yaz, uzak, puslu ve gölgeli anıların şiirsel, modernist öyküleri olarak, ilgiyle ve beğeniyle okunacak genç öykü kitapları arasında yer alıyor.
(Uzak Yaz, Serkan Türk, öyküler, Dedalus Kitap, Mart 2012,104 s.,10 TL)


HÜLYA SOYŞEKERCİ
hsoysekerci@gmail.com

(Radikal Kitap, 07.07.2012)


http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalEklerDetayV3&ArticleID=1093302&CategoryID=40

Şairlerin yazdığı az sayıdaki öyküleri okumak bambaşka bir edebiyat yolculuğuna çıkarır insanı. Yaşamın şiir penceresinden algılanışı, şair yüreğiyle duyumsanışı üzerinden yepyeni ve farklı tarzda yazılan öykülere açılmak, bu öykülerdeki şiir izlerini keşfetmek, imgelerin ardına düşmek, edebiyata gönül verenler için keyifli bir okuma serüvenidir. Şairliği ile öne çıkan Onat Kutlar’ın, Ülkü Tamer’in, Sabahattin Kudret Aksal’ın, Hulki Aktunç’un… daha birçok edebiyatçının yazdığı öykülerin şiirleri kadar değerli olduğu düşüncesi, çoğumuzun katıldığı bir gerçeği yansıtıyor. Orhan Veli’yi de bu adlar arasında anmak yerinde bir tespit olacaktır.


Orhan Veli’nin 1947-50 arasında Tanin gazetesi, Seçilmiş Hikâyeler ve Yaprak dergilerine yazdığı öyküler, yakın zaman önce Hoşgör Köftecisi adıyla bir araya getirilerek yeni kuşak okurların beğenisine sunuldu. Kitapta şairin 6 kısa öyküsünün yanı sıra, William Saroyan’dan Yaşasın Aşk adıyla çevirdiği bir öykü ve Orhan Veli Edebiyat Hakkında Konuşuyor başlığı altında bir gazeteye verdiği röportajın metni yer alıyor.


Her sayfasından yoğun yazınsal anlamlar devşirilen bu incecik kitapta, kısa öykü türünün Orhan Veli tarafından şairce yorumlanıp içtenlikle deneyimlendiği görülüyor. Kitaba adını veren ilk öykü, başlı başına bir Orhan Veli şöleninin şiirsel atmosferini duyumsatıyor. Şiir dizelerinden öyküye taşınan günlük yaşam ayrıntıları dikkat çekiyor; balıkçılar, motorcular, kayıkçılar, emeğiyle geçinen yoksul ama sevecen insanlar Hoşgör Köftecisi’nin mütevazı masalarında bir araya geliyor; içilen şarabın eşliğinde kendi hikâyelerini anlatıyorlar. O masalarda, yazar, anlatılan hikâyelerin ardına düşüyor, onlarda kendi düşlerini buluyor. Bir öykü evi gibidir Hoşgör Köftecisi; orada yaşamdan, yaşanmışlıklardan gelen canlı ve gerçek insan hikâyeleri kaynaşmaktadır. “O şarkılarda, o seslerde, o hikâyelerde büyük bir dünya vardı. O daracık dükkâna girerken kendimi seyahate, hem de büyük bir seyahate çıkan bir adam sanıyordum.” diyen yazarın dünyası, burada anlatılan hikâyelerle biraz daha zenginleşiyor.


Olayı kırsalda geçen Kan öyküsünün sonunda kimsenin kanının akmaması karşısında rahat bir soluk alıyor; Baharın Ettikleri’nde dönemin toplumsal koşullarının ustaca yansıtılmasındaki ve sınıfsal çelişkilerin dillendirilmesindeki güçlü söyleyişlere hayran kalıyoruz. Yer yer ironik üsluba ulaşan öykünün bazı noktaları O. Veli’nin ünlü Pireli Şiir’inin yergilerini çağrıştırıyor. Anlar üzerine kurulan bu öyküde kurmaca-gerçeklik ilişkisi ve çelişkisini gösteren; yazma süreçlerini okuruyla paylaşan yazarla karşılaşıyoruz.


Öğleden Sonra öyküsünde denizin, balıkçıların dünyasına, Orhan Veli’nin toplumsal dokundurmalarına tanık oluyoruz. Güneş batıp gün bittiği halde olayı sonuca bağlanmayan bu öykü, okuyanın zihninde iz sürüyor; yaşamın sürerliliğine paralel olarak öykü de okurda sürüp gidiyor.
İşsizlik öyküsünde işsizken mayonezli levrek hayali kuran anlatıcı(yazar), ironik ve bazen de mizahi söyleyişleriyle etkiliyor bizleri. Düşlerden düşlere atlayan, işlerden işlere koşan yazar, kendini gizlemeyip gerçek adını veriyor bu öyküde. Kurmacanın gerçeklikle, düşlerin yaşananlarla buluşmasından, farklı, zengin bir şiirsellik çıkıyor ortaya. Denize Doğru adlı metninde deniz-kara ikiliğini; bu ikilikten doğan çelişkileri gösteren yazar, denizden uzak kalmanın yarattığı etkileri öyle anlatıyor ki, onun Hürriyete Doğru şiirini içten içe duyumsuyor; ondan yankılanan seslere, o şiirden yansıyan imgelere açılıyoruz. Denize kavuşmanın yarattığı coşkulu duyguların lirizmi yüreğimizle buluşuyor. Bu öyküsünde de toplumsal çelişkileri vurgulamayı ihmal etmiyor Orhan Veli. Kitabın sonundaki söyleşide belirttiği gibi, edebiyatın halk kitlelerine bir şeyler söylemesini istiyor; çoğunluğun yani yoksul kesimin anlayabileceği ve onların meselelerinden söz eden bir edebiyattan yana olduğunu vurguluyor.


Hoşgör Köftecisi’nde yer alan öykülerin arka planında Orhan Veli şiiri soluk alıyor. Onun öyküleri de şiirleri gibi farklı, sıra dışı ve özgün. Kolay söylenmiş, kolay yazılmış gibi duruyor ama içinde insanlığa özgü bütün hallerin evrensel çizgilerini taşıyor bu öyküler. Yazar, rahat bir kurgulama gerçekleştiriyor, daha doğru bir deyişle kurguyu dert etmeyen öykülemeler yapıyor; yaşanan ânın içinde derinleşmeyi ve içtenliği önemsiyor. Anlatıcı ile yazarın özdeşimiyle sıkça karşılaşıyoruz bu metinlerde. 1.kişi anlatımının olanaklarıyla yazar öykülerinde kendi dünyasını şekillendiriyor; düşlerini, denizi, balıkları, kayıkları, kayıkçıları, yoksulluğu anlatıyor ve şiirsel- lirik söyleyişlerine yer yer eleştirel bir tonlama kazandırarak, toplumsal farklılıkların ironisini gerçekleştiriyor.

 
Orhan Veli’nin, şiirlerindeki dünyayı öykülerine taşıdığı ve kendi yaşamından karelerle bu öyküleri zenginleştirdiği gerçeğinden hareket edilince, şiirden öyküye, öyküden şiire gidip gelen bu metinlerin Orhan Veli’nin yazınsal evrenine güçlü bir ışık tuttuğunu belirtmek mümkün oluyor. Yazarın lirik söyleyişinin yer yer eleştirel-yergisel boyutlar kazanmasındaki yazınsal ustalığı keşfetmenin, zihinleri yepyeni çağrışımlara açacağını, ruhlarda bambaşka heyecanlar yaratacağını düşünüyor; edebiyat tutkunlarına Orhan Veli’yle Hoşgör Köftecisi sayfalarında buluşmalarını içtenlikle öneriyorum.
(Hoşgör Köftecisi, Orhan Veli, YKY, 2012)

Hülya Soyşekerci
hsoysekerci@gmail.com

23.07.2012 Taraf Kültür Sanat sayfasında yayımlandı.

CUMHURİYET Kitap Eki'nde yayımlandı.
(Raşel Rakella Asal, “Tıpkı Hayat Gibi”, inceleme, Şenocak Yayınları, Nisan 2012, 256 sayfa)

“Ucube” sözcüğüyle ilk karşılaşmam çocukluk yıllarıma kadar uzanıyor. Bir gün çocuk dünyamdan süzülüp gelen ve kendi bakış açıma göre şekillendirdiğim rengârenk resimlerdeki figürler için “Bunlar ucube olmuş!” demişti beni yetiştirenlerden biri.  Sözcüğün anlamını bilemesem de, söyleniş biçiminden ve bağlamından, resimlerde yarattığım kadınların, adamların ve çocukların güzel olmadıkları, hatta şaşılacak kadar çirkin oldukları sonucuna varmıştım. Exupery’in Küçük Prens’inde anlattığı gibi, çocukken büyüklerin özü göremeyen bakışları ve şekilci yorumları nedeniyle şevki kırılıp ressam olmaktan vazgeçen ve bir pilot olan kahramanı misali,  ben de “ucube” sözü yüzünden resim yapmaktan soğumuştum ne yazık ki… “Ucube”, içimde büyümeye başlayan o çocuk ressamı öldürmüştü tek seferde. 
Resimdeki arayışlarım sona erince okuma yolculuklarına kaptırmıştım kendimi. Çünkü görünenin ötesini görmek isteyen, “güzel”, “iyi”, “doğru” nitelemesiyle dayatılanları sorgulayan, her şeye kolay inanmayan, inatçı ve dik başlı bir çocuktum aynı zamanda... Okudukça, edebiyatın ucubeleriyle karşılaştım;  eskilerin “hilkat garibesi” dedikleri, yaradılışa aykırı, farklı, sıra dışı ve genel geçer yargılara göre “hayli çirkin” karakterleri keşfetmeye başladım.  Masalların içindeki devler, cüceler… alışılagelen insanlardan çok farklıydılar. Gulliver’in ülkesindeki ucubelerin büyüklere ders vermek amacıyla yazılmış simgesel karakterler olduklarını çok sonraları öğrenecektim.  Dede Korkut Masalları’ndaki dev Tepegöz’den de etkilenmiştim; onun insan yiyen bir canavar olması çok ürkütücüydü. Odysseia destanı içinde Odysseus’un tepegözlerden(kykloplardan) biri olan Poliphemos’la mücadelesini de okumuş; her iki destansı metnin içindeki ucubelerin birbirilerine benzerliği ve yakınlığını da başka bir keşif serüveni içinde fark etmiştim.  Tepegöz Basat’ın, Poliphemos da Odysseus’un akıl gücü ve yaratıcı zekâları karşısında kaba fiziksel gücü ve şiddeti temsil ediyorlardı. Sonunda, insan aklı ve zekâsı bu yaratıklar karşısında zafer kazanıyor;  şiddet ve kan dökücülük, aklın karşı konulmaz gücüne teslim oluyordu. İnsan yaratıcılığının, düş gücünün en eski ürünlerinden olan destansı metinler ve mitoslarda, kolektif bilinçaltının derin izleriyle karşılaşıyor; insanlığın bilinçaltı karanlığından süzülen yaratıkların ve ucubelerin asıl olarak birtakım kavramları temsil eden güçlü simgeler olduklarını fark ediyordum. 
Bence ucubelerin en etkileyicisi, müthiş bir roman kahramanı olan Quasimodo’dur.  Victor Hugo’nun Norte Dame de Paris romanının, doğuştan yüzüne bakılamayacak denli çirkin, kambur, aksak ve dışlanmış bu karakteri,  iyilik ve özveri ile donanmış soylu ruhu ile “iç” ve “dış” çelişkisinin güçlü bir örneğini oluşturur. Romantik edebiyat akımında karşıtlıkların dillendirilerek yaşamın ve insanın çok boyutlu gerçekliklerine işaret edilmesi büyük önem taşıdığından; Quasimodo dış görünümünün ucubeliği ve iç güzelliğinin parıltısıyla bu akımın timsali olmuş karakterlerden biridir aynı zamanda. Esmeralda’nın muhteşem güzelliği karşısında Quasimodo’nun ürkütücü görünümünün yarattığı çelişkinin, düşünce ve düş dünyamızda derin sarsıntılar yaratmış olması da ayrı bir hakikattir.  Anlarız ki, Quasimodo’yu güzelleştiren, Esmeralda’ya duyduğu coşkulu aşk ve derin bağlılıktır.
Bir ucube olarak uyanmak da bambaşka bir boyuta taşır roman kişilerini. Bir sabah Gregor Samsa’nın berbat bir böcek olarak yatağından kalkmaya çabalaması, Kafkaesk’in doruk noktalarından biridir. Bu kez dış’tan değil; iç’ten bir bakış açısı vardır. Kişinin kendisini, kendi varlığını bir ucube olarak algılaması söz konusudur sanatın düşsel anlatım olanakları içinde.
Fantastik ve gotik edebiyat alanına girdiğimizde, ucubelerin sayısı karşısında hayrete düşeriz. Bizdeki fantastik edebiyatın eskilerinden Hüsnü Aşk’ın içinde, saçlarının her bir teli yılan olan korkunç cadılar, devler,  ürkütücü yaratıklar da bekler okuyanı.
Edebiyatın binlerce yıllık serüveninde ucubeler insanın bilinçaltının gölge karakterleri olarak yer alan varlıklardır. Bu gölgeler, insanın karanlık yüzünü dillendirirler çoğu zaman. Bazen de dış görünümün aldatıcılığını gösterme, kalpten görmenin önemini vurgulama işlevini taşırlar.
Yüzyılımızda insanlık tragedyası bütün şiddet sahneleriyle oynanıyor;  insanlık kendi içinden korkunç canavarlar çıkarmayı sürdürüyor. Ne yazık ki savaşların, cinayetlerin, katliamların, soykırımların içinden geçerken kendi ruhunun ucubeleşmesine kör kalıyor insanlık.
Bir yandan kocaman, tatsız, kokusuz, renksiz ve genetiğiyle oynanmış ucubeleri sindirmeye çalışıyor; bir yandan da içimizin, ruhumuzun ucubeleşmesine seyirci kalıyoruz.  Ne yazık ki taştan bir duyarsızlık kol geziyor çevremizde. 
Her şeye karşın yaşamın sonsuz diyalektiğine inanıyor; insanlığın elinde, yüreğinde kalan son güzelliklerden ‘umut’un da ucubeleştirilmesine asla izin vermeyelim diyorum.
   
 02.04.2011
HÜLYA SOYŞEKERCİ
hsoysekerci@gmail.com

(Afrodisyas Sanat dergisi Temmuz Ağustos 2012, sayı 34'te yayımlandı.)

Edebiyatımızda modernizmin ve avant- garde’ın en önemli temsilcilerinden Oğuz Atay, ölümü üzerinden uzun yıllar geçtikten sonra bir ‘efsane yazar’ haline geldi. 1970’li yıllarda okuruna ulaşamamaktan, okurunu bulamamaktan yakınan ve “Ben buradayım sevgili okuyucum sen neredesin?” şeklindeki o incecik arayış sorusunu sorarak yüreğimizde iz bırakan Oğuz Atay, ölümünden otuz yıl geçtikten sonra, 2000’li yıllar içinde yeniden keşfedilmeye başlandı.

Öncülerin kaderidir bu; yaşadıkları ve eser verdikleri dönemde, ne yazık ki pek iyi anlaşılamazlar. Sanatta çoğunluğu oluşturanlar, belirli kalıplar içine sıkışıp sanat üretmeye ya da alımlamaya çalıştıkları için, bu kalıpların dışında yazanları reddeder, dışta tutar ve yalnızlığa terk ederler. Yalnız bırakılmanın ve anlaşılamamanın kırgınlığı vardır erken ölümlü bir yazar olan Oğuz Atay’ın satır aralarında. Yaşama ve edebiyata estetik bir duyarlılıkla, dil titizliğiyle yaklaşan; gerçekliğe deneysel kurguların içinden bakan Oğuz Atay, yıllar sonra geniş bir okur kitlesine ulaştı. Oğuz Atay’ın adı ve kahramanları çevresinde mitsel bir aura oluştu yıllar geçtikçe. Oğuz Atay’ın yaşamına yeniden mercek tutulurken, yazdıkları derin analitik incelemelere, akademik çalışmalara, edebi eleştiri ve değerlendirme yazılarına konu oldu; Oğuz Atay için sempozyumlar düzenlendi; inceleme çalışmaları kitaplaştırılarak, Oğuz Atay’ın edebiyattaki yeri ve önemi bütün yönleriyle ele alındı.

Daha önce Oğuz Atay’ın yaşamı ve romancılığıyla ilgili kapsamlı bazı kitaplar hazırlanmış ve yazarın romanları pek çok yönüyle; karşılaştırmalı edebiyat şemsiyesi altında incelenmişti. (Yıldız Ecevit’in Ben Buradayım… adlı biyografisi ile Handan İnci’nin hazırladığı Oğuz Atay’a Armağan adlı kitaplar.)

Önceki çalışmalarda daha çok Oğuz Atay’ın romancılığının ele alındığı düşüncesinden hareket edilerek, Yeditepe Üniversitesi’nde, 5 Ekim 2010 tarihinde Oğuz Atay’ın Sekiz Öyküsü İçin Sempozyum başlığı altında bir sempozyum düzenlendi. Bu sempozyumda üniversitelerin ilgili bölümlerinden akademisyenler değerli ve sağlam bilgilerle Oğuz Atay efsanesini göksellikten yeryüzüne indirerek; onun yazınsal değerini yine yazınsal /bilimsel ölçütler içinde değerlendirmeye gayret ettiler. Sempozyumda sunulan bildirilerin yanı sıra Oğuz Atay öyküleri için edebiyat dergilerine yazılmış önemli ve nitelikli yazılar Hilmi Tezgör tarafından derlenip bir araya getirilerek, “Korkuyu Beklerken Gelenler” Oğuz Atay Öyküleri Üzerine Yazılar adı altında okurlarla buluştu.
Kitapta yer alan 18 yazıda Oğuz Atay öykülerine farklı açılardan bakılarak, bu farklılıktan yepyeni sonuçlara ve yazınsal değerlendirmelere ulaşılıyor. Her bir metin Oğuz Atay öykülerinin genelini, birini veya birkaçını karşılaştırmalı olarak ele alıyor; bu öyküleri analitik ve derin birer inceleme konusu yaparak, hem yerli edebiyat yapıtlarıyla ilişki ve bağlantı noktalarını irdeliyor hem de evrensel edebiyat yapıtlarıyla ilgisini kuruyor. Böylece, yakın okuma yapılan metinlerin aynı zamanda karşılaştırmalı edebiyatın temel bileşenleri kapsamında ele alınması, yorumlanması, sonuçlara ulaşılması sağlanmış oluyor.

Yazıların kısa, özlü ve derin değerlendirmelerden oluştuğunu; sayfalarca yazılabilecek konuların yoğun ve nitelikli bir tarzda işlendiğini görüyoruz. Kitaptaki 18 yazıda sunulan perspektifler birbirini bütünlüyor ve “Oğuz Atay öyküleri” olgusuna, bütüncül, kapsamlı, sağlam bilgi ve yorumlarla yaklaşılıyor.  Yazılarda dipnotların düzenlenmesi ve yazı sonunda kaynakçanın belirtilmesi, akademik bir titizliği gösterdiği gibi, aynı zamanda kitabın okurunu ve Oğuz Atay’ın yeni araştırmacılarını farklı araştırma ve bilgi kaynaklarına, başka kuramsal kitaplara yönlendiriyor.

Yabancılaşma, Aydın Eleştirisi ve İroni: Oğuz Atay Öyküleri başlığını taşıyan kitabın ilk yazısında, Necip Tosun, Oğuz Atay’ın öykülerini genel bir bakışla değerlendirerek bu öyküleri yapı, kurgu, anlatı teknikleri, dil ve içerik açısından ele alıyor. Öykülerindeki yabancılaşmış karakterlere, onların sorunsalına; umutsuzluk, uyumsuzluk, bunaltı izleklerine dikkat çekiyor. Toplumun dışında kalmayı yeğleyen, toplumun ikiyüzlü değerleri içinde maskeler takıp yaşamayı istemeyen, bu nedenle bilinçli bir yalnızlığı seçen öykü kişilerine dikkat çekerek, yabancılaşmaya, modernizmin sorunlarına; toplum eleştirisinin öykü kişileri üzerinden gerçekleştirilmesine dikkat çekiyor. Oğuz Atay yapıtlarına damgasını vuran ironinin altını çizen, varoluşçuluğa pek uzak olmayan yazarın, kuşağını, bürokrasiyi, değişen değerler içinde yalnızlaşan bireyi bu ironik dille anlattığını belirten Necip Tosun, “Oğuz Atay’ın Türk öykücülüğüne kazandırdığı en önemli yenilik/zenginlik ironidir.” diyor. (s.20) Yaşanan saçmalıkların, bürokratik açmazların, yanlış algılayışların ironinin gücüyle mahkûm edildiğini belirtiyor. Toplumsal yapının, tarihsel yanlışlıkların, Oğuz Atay tarzı ironinin temellerini göstererek; ima’nın, eleştirel bakışın, üst bakış ve ince alayın yazarın ironisindeki önemini vurguluyor;  “ince alayın, bildik küçümsemeye işaret eden bir tavır olmayıp, bu acınası olaya duyulan tepkinin bir sonucu olan karşı koyuş, olduğunu” belirtiyor. Oğuz Atay’ın öykülerinde yakınlık/akrabalık kurabileceğimiz yazarları Kafka, Dostoyevski, Canetti, Sartre, Camus; Tanpınar, Halit Ziya, Peyami Safa ve Kemal Tahir olarak ifade ediyor. Konu ve izlekler açısından (yabancılaşma, umutsuzluk, uyumsuzluk, bunaltı..) Kafka, Sartre, Camus’de anlam alanı bulan edebiyat görüşünün, felsefi arayışının izini sürdüğünü belirtiyor; ancak anlatım biçimi olarak bu yazarlardan ayrıldığını, daha çok 19. yüzyıl Rus yazarlarıyla Canetti’nin ironik anlatımını çağrıştırdığını dile getiriyor. Ruh tahlillerinin ve mektup biçimindeki anlatımlarının klasik Rus yazarlarını (Dostoyevski, Gogol..) çağrıştırdığını; ironiye yaslandığı anlatımlarında Canetti’yi ve özellikle onun başyapıtı Körleşme’yi anımsattığını söylüyor.

Oğuz Atay Öyküsünde Birey: Notlar, Sorular başlıklı çalışmasında Selahattin Özpalabıyıklar, Oğuz Atay’ın Beyaz Mantolu Adam adlı öyküsünü odağa alıyor. İlk satırından itibaren kahramanın Toplum içinde olduğunu ama ona uyumlu olmadığını belirterek “…birey-toplum ikiliği, çatışması karşısındayızdır: Atay yazıcılığının temel sorunsalı olan bu çelişkinin bu grotesk boyuttaki tek örneği bu öyküdedir.” diyor.  “Beyaz Mantolu Adam’ın kendini SUSARAK gerçekleştirdiğini, böylece birey olduğunu”(s.26) dile getiren Özpalabıyıklar, “susma’nın bireyin kendini gerçekleştirmesinin en meydan okumalı yöntemlerinden biri olabileceğini” belirtiyor. (s.29) İlginç bir yorumla, “Atay’ın asıl özlediği birey’in yazdıkları içinde en aykırı, en ayrıksı görünende, hocası Mustafa İnan’ın yaşamını romanlaştırdığı Bir Bilim Adamının Romanı’nda aramak gerek.” diyor ve roman için “…yazarın bütün diğer yazdıklarında, öykü, roman ve oyunlarında izini sürdüğü o birey’in yetişiminin anlatımıdır. Hikmet ile Sevgi’yi benliğinde birleştirmeyi bilmiş o bireyin.” sözleriyle bu özgün kimliği ve kişiliği; özgür ve bağımsızlaşmış, kendini gerçekleştirmiş birey’in Oğuz Atay’daki adresini veriyor.

Doğan Yaşat, Oğuz Atay’ın Öykülerinde ‘Susku’ İzleği adlı yazısında “Oğuz Atay’ın öykücülüğünde içkin olarak yer tutan susku izleğini sadece öykülerinde değil romancılığına, yazarlığına, edebiyatçılığına dair bir söz söyleme zemini edinilebilecek biçimde” ortaya koyuyor. Oğuz Atay’ın yeni bir dil kurma çabasını modernist sanatın estetik kategorilerinden biri olan susku ile ilişkilendiğini belirten Doğan Yaşat, “Klasik anlatı biçiminin kodlarının kırılmasının tezahürü, bilen yazar özne’nin bilinçli susma etkinliğiyle, sözü olası diğer anlatıcılara, öykü kişilerine, hatta kimi zaman anlatıcı-kişilerinin veya karakterlerin bilincine bırakmasıyla biçim-içerik uyumunda açımlanabilir.” diyor. (s.34) Oğuz Atay’ın susku’yu metinlerinde bilinçli bir etkinlik olarak kullandığını vurgulayan Yaşat, “dilin konuşması yerine dilin susmasını sağlayarak, söylenemeyecek olanı söylemek” eyleminin Oğuz Atay’ın yazarlık ruhuna daha uygun olduğunu ifade ediyor. Oğuz Atay’daki susku’yu Beyaz Mantolu Adam metni üzerinde gösteren Yaşat, ‘susma’ etkinliği aracılığıyla, alışılagelen dil kodlarını adım adım kıran öykü karakterinin, adeta ikinci bir dilin konuşucusu olduğunu belirtiyor. Verili kimliğin reddiyesinin ancak verili dil ile hesaplaşarak gerçekleşebileceğini; Beyaz Mantolu Adam’ın susma eyleminde; “toplumla, toplumun dili içinde ilişkiye girmeyi kabul etmeyerek, hâkim dil tarafından kendisine atfedilen kimliğin içine hapsolmaktan kurtulma” eyleminin de yer aldığını anlatıyor. Dilin masum olmadığının farkında olan Oğuz Atay,  Korkuyu Beklerken’de “belki de kirletilmiş, eskimiş dilin yalanlarından gelen bir korkuyu da imlemektedir.” 

Hülya Yağcıoğlu ise Modern Bir Mesih: Beyaz Mantolu Adam başlıklı yazısında yazarın Beyaz Mantolu Adam öyküsü ile Orhan Pamuk’un Kara Kitap’ındaki Hepimiz O’nu Bekliyoruz adlı bölümün karşılaştırmalı bir analizini yapıyor ve bu iki eserin modern dünyanın maddeselliği içinde, aşkınlık tecrübesine dair söylediklerini “Mesih imgesi” üzerinden inceliyor. Karamazov Kardeşler’deki Büyük Engizitör bölümüne de atıflarda bulunarak, metni başka yapıtlara doğru açarak anlamsal açıdan çoğaltıyor. Sonuçta “Atay da Pamuk da Tanrı’nın öldüğü bir dünyada varoluşa atılan, varoluşa mecbur olan modern insanın durumunu sorunsallaştırırken, gitgide yersiz -yurtsuzlaşan, varoluşun dünyeviliğine sıkışan, dünyanın ekonomisine ayak uyduramayan bir aidiyetsizliği kurgularlar.” yorumunu yapıyor. (s.56)

Özlem Ekin Teker, Beyaz Mantolu Adam’da Beden Temsilinin Sorgulanması yazısında, öykü kahramanının aykırılığı ve sıra dışı bedenini; giysileri, davranış ve duruşlarını, kollarının asılır gibi duruşuyla Mesih’e benzetilmesini, kalabalıkta suskun gezinirken kalabalığın onu sürekli seyretmesini, hatta köprünün üstünde bir adamın onu filme çekmesini, bir yok oluş öyküsünü çoğaltmasını dile getirir. Beyaz Mantolu Adam, Teker’e göre, çok çeşitli acımasızlıklara maruz kalsa da beden bütünlüğünü koruyarak ölür.

Sibel Ercan, Bir Film Bir Hikâye: Beyaz Mantolu Adam başlıklı disiplinler arası yazısında, sinema- edebiyat ilişkisi kapsamında Oğuz Atay’ın Beyaz Mantolu Adam öyküsüyle Yüksel Yavuz’un bu öyküden uyarladığı Almanya- Türkiye ortak yapımı kısa filmini karşılaştırarak benzerlik ve farklılıklar üzerinden sonuçlara ulaşıyor. Edebiyat eserlerinin filme uyarlanmalarıyla ilgili genel bir giriş yapan Ercan, sinemanın edebiyattan farklı bir dil kullandığını ama yine de bir filmin kaynak metnin özünü yakalamasının önemli olduğunu vurguluyor. Filmin yönetmeninin yaşam öyküsünü verdikten sonra, Oğuz Atay’ın edebiyat anlayışını ve kahramanlarının özelliklerini kısaca dile getiren Ercan, Oğuz Atay karakterlerinin marjinalliği üzerinde duruyor. Sözü, Beyaz Mantolu Adam’a getirerek, kurmaca öğelerini Kafka’nın metinlerindeki modernist imgeye benzer şekilde kurgulanışı olgusunu Yıldız Ecevit üzerinden dile getiriyor. Yine Yıldız Ecevit’ten naklettiği şekilde, sinematografik yapıda kurgulanan bu öyküyü filme ilk çekenin Yüksel Yavuz değil; Oğuz Atay’ın kendisi olduğunu öğreniyoruz. Atay’ın, filme, yakın çevresinden seçtiği kişileri oyuncu olarak kullanmış olduğunu; ancak öyküdeki yetkinliği filme yansıtamadığının söylendiği bilgisine de ulaşıyoruz. Yüksel Yavuz’un filminin öyküdeki sorunsalı yansıtmada başarılı olduğunu belirten Ercan, filmde yer yer oryantalist bir hava estiğini, bunun öyküde olmayan bir unsur olduğunu dile getirmekle birlikte, genel olarak bu kısa filmin,  öykünün beyaz perdeye aktarılmasında oldukça başarılı bir çalışma olduğunu imliyor.

B. Nihan Eren, “Unutulan” Üzerine adlı yazısında, Oğuz Atay’ın Kafkaesk imgeler taşıyan öyküsünü, modern insanın bellek yitimi bağlamında ele alıyor. Modern insanın hatırlayamayacak kadar uyuşmuş olduğunu belirterek, öykünün temel izleğinin, duyarlılığı giderek törpülenmiş, vasat ve sıradan dünyada yaşamını sorgulamadan sürdürmekte olan günümüz insanının dramı olduğunu ifade ediyor. İronik eleştirinin evlilik kurumuna yöneltildiği bu öyküde, yabancılaşma ve kaybolmanın çok güçlü imgeleriyle karşılaştığımızı, gerçeküstü bir durumun normal bir tonlamayla anlatıldığını belirtiyor. “Öykü.. Albert Camus ve Franz Kafka’nın absürt kavramıyla yoğurulur.” diyerek, kişinin iç dünyasını Camus’nün Sisypos’uyla, Kafka’nın Gregor Samsa’sıyla karşılaştırıyor. “Sonuçta, Oğuz Atay’ın Unutulan öyküsü, hatırlama, unutma, yabancılaşma ve iletişimsizlik izlekleriyle örülmüş, günümüz modern insanının melankolisidir.” şeklindeki yorumuyla önemli bir sonuca ulaşıyor.

Uzak, Karanlık ve Tozlu Bir Kelime Seçti: “Unutulan” adlı yazısında Aslan Erdem, öyküdeki tavan arasıyla öykü kişisi kadının bilinçaltının simgelendiğini belirterek, öyküyü, kişinin eşyayla ilişkileri açısından ele alıyor. Kişi, eşyayla birlikte geçmişi anımsamaya başlıyor yavaş yavaş. Somut bir ölü halinde tavan arasındaki tozların arasında yatan eski sevgilinin, kısa bir şaşkınlık ve korku yarattıktan sonra diğer tozlu eşyalar gibi şey’leştiğine dikkatleri çekiyor.
Korkuyu Beklerken Düşmek, Düşerken Hayatı Düşlemek yazısında Işıl Bayraktar, Dostoyevski’nin Öteki adlı romanındaki Goladkin karakteriyle Korkuyu Beklerken’in karakterini benzerlik ilişkileri açısından ele alıyor. Psikolojik sorunlu bu karakterlerin her şeyden önce kendilerinden korkmalarından, kendi karanlık yüzlerinden ürkmelerinden söz ediyor.


Oğuz Atay’da “Korkuyu Beklerken” Gelenler başlıklı yazısında Devrim Dirlikyapan, söz konusu Atay öyküsüne psikanalitik açıdan yaklaşıyor. Kahramanda, gerçekleştirilemeyen istekler ve toplumun beklediği başarıya ulaşamama gibi nedenlerden kaynaklanan eziklik duygusuna dikkat çekiyor. “Öyküde kimlik dağınıklığının yanı sıra bir çözülmeden de söz edilebilir.” savını ileri sürüyor. (s.137) “Öyküdeki karakterin çözülmüş ben’i daha çok başka insanlarla iletişime geçmek zorundayken ortaya çıkmaktadır.” diyor. Sonuçta, Devrim Dirlikyapan, Atay’ın Korkuyu Beklerken adlı öyküsünün; “bağımsız kendilik geliştiremeyen bir karakterin, eve kapanma ile ifadesini bulan, karmaşık içsel yaşantısının dışa vurumu olarak görülebileceği” vargısına ulaşıyor.(s.138)
“Korkuyu Beklerken” Bir Varoluş Krizi adlı çalışmasında Ahmet Ergenç, “Oğuz Atay’ın edebi dünyasının mikrokosmosu olarak görülebilecek Korkuyu Beklerken adlı hikâyeyi incelerken, varoluşçuluğa yaslanıp Oğuz Atay’la Ahmet Hamdi Tanpınar, Yusuf Atılgan; Camus, Kafka, Sartre gibi varoluşçu edebiyatçılar arasındaki bağları gösteriyor ve “bu varoluşsal krizi anlamayı ve anlatmayı” başarıyor.

Roman Karakterleri Üzerinden Toplumsalın Eleştirisinde Karakteri Kurucu İmge Olarak Korku, Yalnızlık ve Yabancılaşma adlı yazısında Erkan Karabay, edebiyat dünyası tarafından Gonçarov’un başyapıtı kabul edilen Oblomov romanı ile Oğuz Atay’ın Korkuyu Beklerken adlı öyküsünü karşılaştırmalı bir yöntemle inceliyor. Özellikle her iki yapıtta karakterler arasındaki yakınlığa dikkatleri çeken Karabay, “bu karakterlerin içinde yaşadıkları toplumsalın uzağında/dışında, korku ve yalnızlık sarmalında yaşayan özneler olduklarını” belirtiyor. (s. 155) Karakterler arasındaki benzerlikleri etraflıca inceledikten sonra farklı oldukları yerlere de vurgu yapıyor. “Oblomov, yeterli çabayı gösteremediği için kaybeden bir insandır. Oysa Korkuyu Beklerken’in kişisi tam böyle değildir.” diyen Karabay, “onun aslında kazanmayı hak ettiği halde toplumsal sistemin kurbanı olmuş, bu çarpık sisteme eklemlenememiş bir kişi” olduğunu, bu yönüyle de Oblomov’dan ayrıldığı sonucuna ulaşıyor.

“Bir Mektup”, İki Parti, Üç Kayıp başlıklı yazısında Berna Güler, Oğuz Atay’ın yazar olarak yaşamı boyunca hak ettiği ilgiyi göremediğini; ama eserlerinde aydın bireyin çevresinden yabancılaşması konusunu edebiyatımıza getirerek bunu postmodern anlamda ustalıkla işlemiş olduğunu dile getiriyor. Yazısında Oğuz Atay’ın Bir Mektup, Anton Çehov’un Memurun Ölümü ve Nikolay Gogol’ün Palto öykülerindeki başkişilerin, bulundukları sosyal ortamdaki statükolar tarafından yok edilmeleri konusunu başarıyla irdeliyor. Bu üç öyküyü farklı beş başlık altında odağa alan Güler, benzerlikler ve farklılıklar açısından analitik bir çalışma ortaya koyuyor. Bir Mektup öyküsündeki talihsiz kahramanın amirine mektup yazma girişimini büyük bir cesaret, bir kabuğunu kırma çabası olarak görebileceğimizi belirterek, bu kişinin Oğuz Atay karakterleri arasında en çekingen, güçsüz olan karakter olduğunun altını çiziyor.


Burcu Şahin, Türkçenin Parantez İçindeki Delisi yazısında Oğuz Atay’ın Ne Evet Ne Hayır başlıklı öyküsünü inceliyor. Bu öykünün Oğuz Atay’ın Kafkaesk bir yapının hâkim olduğu Beyaz Mantolu Adam, Unutulan ve Korkuyu Beklerken gibi birinci evre öykülerinden farklı olarak, daha çok mektup ya da mektup dilinin egemen olduğu ikinci evre öykülerinden biri olduğunu belirtiyor. Oğuz Atay’ın dille ilgili meselesini “bazen bozan bazen kuran olarak yarattığı kurmaca dünyanın içinde daima dil ile oynamıştır.” şeklinde ifade eden Şahin, “Bu öyküde bozulan cümlelerin de düzeltilen cümlelerin de aslında tek bir kalemden çıkmış olduğu düşünüldüğünde, gerçekten ne çarpıcı bir metinle karşı karşıya olduğumuz daha iyi anlaşılır.” diyor. (s.193-194)

Emre Erbatur, Oğuz Atay’ın “Tahta At” Öyküsü ve Erkeklikler yazısında “öykünün farklı okuma biçimlerine, çeşitli kuramsal yaklaşımlara kapı aralayan zengin, çok katmanlı bir metin olduğunu” söyleyerek, bu öyküyü erkeklikler sorunsalı çerçevesinden ele alıyor. Bu açıdan bakılınca, Tahta At öyküsünün “Oğuz Atay’ın kişiliğinden bağımsız olarak bir erkek metni olduğunu” vurguluyor ve şunları ifade ediyor: “ ..çünkü anlatısının evreninde erkeklerin yaşantısını sorunsallaştırır, ters yüz eder ve okuyucusunu kendi toplumsal cinsiyeti ve bu cinsiyet üzerinden biçimlendirdiği tercihleriyle bir yüzleşmeye davet eder.” (s.197)

Son yazı, kitabı düzenleyen Hilmi Tezgör’ün imzasını taşıyor. Oğuz Atay’ın “Babama Mektup”una Psikanalitik Bir Yaklaşım başlıklı yazısında Tezgör, “babanın ölümü sonrasında ona yazılan mektup” olgusunun “hayatta neler yapıp yapamayacağının artık iyice farkında olmuş bir bireyin iç hesaplaşması” olduğunu belirtiyor ve Babama Mektup’u psikanalizin verileri ışığında açıklıyor. Freud’un sanat ve sanatçılarla ilgili bilimsel yazılarına atıflarda bulunarak, öykü karakterinin iç dünyasını aydınlatıyor böylece. Öykü karakterinin ölmüş babasına mektup yazarak içindeki çelişkilerle yüzleşmesini, geçmişiyle ve babasıyla hesaplaşmasını dile getiriyor ve Tutunamayanlar karakterinin de ana babasıyla, yaşam ve toplumla ilgili sıkıntılarını romanda yer alan şu sözleriyle ifade etmiş olduğunu anımsatıyor: “Bana yaşamasını öğretmediler. Daha doğrusu, bana her şeyin öğrenilerek yaşanılacağını öğrettiler. Yaşanırken öğrenileceğini öğretmediler.” (s.232) Tezgör, Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar’da Freud’a ve Carl Gustav Jung’a göndermelerde bulunduğunu da belirtiyor ayrıca. Babama Mektup’taki oğul “Acaba senin bilinçaltın var mıydı babacığım? Bana öyle geliyor ki sizin zamanınızda böyle şeyler icat edilmemişti. Sanki Osmanlıların böyle huyları yoktu gibi geliyor bana.” diyerek ironiyi doruğa ulaştırıyor. Tezgör öyküdeki baba ile oğul karakterlerini benzerlik ve farklılıkları açısından inceliyor ve hayatın acemisi kalmış olan  “Babama Mektup’un yazarı oğul için ‘kaybeden’ denemese de ‘kazanamayan’ denebilir.” sözleriyle yazıyı sonuçlandırıyor.

Fatma Erkman Göstergelerin İçini Oyan Bir Öykü başlığı altında, Oğuz Atay’ın Demiryolu Hikâyecileri’ni dilbilimsel yönden inceliyor. Öykünün kesitlerini, kahramanlarını, mekân ve zamanını; anlatıcının olaylara bakışı anlamında kip’i ve öyküde “içleri oyulan göstergeleri” gösteriyor.
Melike Saba Akım, Anlaşılmamak Kâbus, Anlaşılmaksa Düş adlı yazısında, Oğuz Atay’ın Demiryolu Öykücüleri-Bir Rüya öyküsünü düşsellik ve gerçeklik açısından ele alıyor. Bu öykünün başka bir gerçeklik üzerine kurgulanmış olduğunu işaret eden Akım, “öyküdeki gerçeküstücü atmosferin yer yer sembolik okumalara olanak verebilecek nitelikte metaforlarla bezeli olduğunu” belirtiyor. (s.259) Ayrıca, Henri Michaux’nun Plume Adında Biri eseri içinde yer alan Kendi Halinde Biri adlı öykü ile Demiryolu Hikâyecileri’ni karşılaştırmalı biçimde ele alarak, bu öykülerin Kafkaesk atmosferine değiniyor. Modernist imgenin ya da Kafkaesk tonun Demiryolu Hikâyecileri öyküsünün her yerine yayılmış olduğunu ifade ediyor. Öykünün bütününde Atay’ın sanat ve rüya arasında bir koşutluk kurduğunun düşünülebileceğini belirterek,  “Buna göre, sanatla uğraşmak, böylesi bir dünyada düş kurmaktan farksızdır. Ya da şöyle diyelim: Sanatçı, yaşama özgü nesnel gerçekliğin değil, kendine has düşsel bir gerçekliğin içinden üretir; yaşamla mücadelesini başkalarınca anlamlandırılamayan bu yolla vermeye çalışır. Dolayısıyla metindeki üç hikâyeci, ne istasyon şefi, ne sucuk ekmekçiyle elmacı, ne de yolcular tarafından anlaşılırlar ve içinde bulundukları toplumla uyumsuz düşerek günden güne daha da yalnızlaşırlar.” yorumunu ekliyor. (s.265)

Yedi yıl süren yazarlık döneminde, anlaşılamamanın getirdiği büyük yalnızlığı yaşayan ve o kısacık zaman parçasına öncü dünyalar sığdıran Oğuz Atay’ın öykülerini çözümleyen bu derinlikli kitap, Oğuz Atay seven okurlara, modernist edebiyatın öykü boyutuyla ülkemizdeki durumunu değerlendirmeye çalışan araştırmacılara yol gösterici nitelikte...

“Korkuyu Beklerken” Gelenler’i başucunuzdan ayıramayacaksınız.

HÜLYA SOYŞEKERCİ
hsoysekerci@gmail.com

(“Korkuyu Beklerken” Gelenler, Oğuz Atay Öyküleri Üzerine Yazılar, Haz: İlhami Tezgör, İletişim Yayınları, Ekim 2011, 271 s.)

**Kemal Özer’in Öyküleri**


Kemal Özer, toplumcu şiirin ustalarından biriydi ve ömrünü, aydın sorumluluğu ile “karanlığa karşı şiir mumları yakmaya” adayan bir kimlikti edebiyatımızda.
1935’te doğan Kemal Özer’in şiire adım atması, İkinci Yeni içinde yer almasıyla başladı ve bir süre şiirlerini bu akımın ilkelerine göre yazdı. Behçet Necatigil, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü’nde 1977 itibariyle Kemal Özer’i şöyle değerlendiriyordu: "İkinci Yeni'nin en çok sözü edilen şairlerinden olan Kemal Özer'in şiirlerinde, uzak çağrışımların izinde yürümekle çözülebilecek gizli bir bütünlük kaygısı seziliyordu. Şairliği, yeni aşamalarda, toplumsal eylemlere, yurdun ve dünyanın politik-güncel olaylarını şiirleştirmeye yöneldi."


İkinci Yeni’nin kendine özgü kapalı, imgesel ve bireyin iç denizlerine açılan şiir anlayışı,  Kemal Özer’in yazdığı ilk üç şiir kitabında ifadesini buldu. 1973 sonrası kitaplarında toplumcu imgelerin ağırlık kazandığı dikkati çekti. Kemal Özer, oldukça verimli bir toplumcu şiir yaşantısından sonra Haziran 2009’da hayata gözlerini yumdu.

Kemal Özer’in şair kimliği, çoğu zaman öykücü kimliğinin önüne geçti; hatta onu gölgede bıraktı denebilir. Onun öykülerini toplu olarak bir araya getiren Baba ile Kız adlı kitabı, ilk olarak 1999’da yayımlanmıştı. Geçtiğimiz aylarda Baba ile Kız’ın yeni basımı Varlık Yayınları arasında yerini aldı. Kemal Özer, yıllar önce yazdığı bir mektupta “Bir resim yapıp bana gönder, bakınca seni anımsarım.” diyen kızına, öykülerini topladığı bu kitapla yanıt verirken, “Sende kendimi görmek istediğim bu öyküler nasıl bir resim çizdiyse o da benim. Geçmişin resminde bugünün çizgileri nasıl yer aldıysa, bugünün resmine geçmişten kim bilir neler sızmıştır...” diyor.


Bu kitapta, Kemal Özer’in öykücü kimliğini yeniden keşfetme süreci;  kendimizi farklı, sıra dışı ve yepyeni düşlerle dolu, yaratıcı bir okuma serüveni içinde bulmamızı sağlıyor. Özellikle 1954-63 yılları arasında, Seçilmiş Hikâyeler, a, Dost, Değişim, Dönem gibi dergilerde yayımladığı ilk öykülerinin 1950 Kuşağı öykücülerinin paralelinde ilerleyen, bireyin iç dünyasından dışa doğru açılan öyküler oldukları görülüyor. Böyle bir keşif, Kemal Özer’in yazınsal yaşamını farklı bir pencereden değerlendirme olanağı da sağlıyor. Kitabın ilk bölümünü 1954-63 öyküleri oluşturuyor.



Bu bölümün öncesinde yer alan Karabasan, Mektup ve Yanıt adlı üç metnin edebiyat estetiğinin doruklarına ulaşan anlatılar olduklarını; insan ruhunun en gizli köşelerine kadar ulaştıklarını belirtmek gerek. Özellikle Karabasan’da dile getirilen karabasan atmosferi; insanın derinliklerine açılan, onu varoluşun girdabına çeken, ölümün gizlerini sezdiren, inanılmaz yoğunlukta bir şiirsel dil ve bilinç akımıyla oluşturuluyor. Bir ölüm karabasanı, hem dış hem de iç seslerle örgülenerek, varoluş ve ölüm katmanları içinden çapraz geçişlerle aktarılıyor.


İlk bölümdeki öykülerin “ben- öyküsel anlatımla” yazıldığı, öykü kişilerinin hepsinin içe dönük, yalnız, uyumsuz, toplumun dışında kalmayı yeğleyen sorunlu bireyler oldukları görülüyor. Okurken, 1950 Kuşağı’nın usta öykücülerinin metinlerindeki o muhteşem tadı ve derinliği buluyorsunuz. Kemal Özer, şairliğinden damıttığı imgeleri, dilin güzelliklerini de öne çıkararak öykü metinlerine motif motif işliyor; dille bambaşka dünyalar kuruyor.


İlk öykü, Kadın Ağlamayı Bilmiyordu’da bir okul çocuğunun gözündeki kamera ile İstanbul’un eski mahallelerini, tozlu, dar sokaklarını, köhne ve kirli hanlarını dolaşıyor, çocuklara özgü naif bakış ile olayların farklı ve masalsı nedenlere bağlanmasını ilgiyle okuyoruz. Öyküdeki çocuk, sık sık, içinde açılan ve kapanan pencerelerden söz ediyor. Düşler gerçekleri yağmurun getirdiği sis ve pusla sarıyor. “Erik olsa, ağzım buruşa buruşa yesem. Yağmur suları yüzümün iki yanından süzüle süzüle, erik yesem. Odama çıksam, masamın üzerinde bir tabak can eriği.. Yağmur tabağın içine yağsa.. Yağmur benim içime yağsa.. Ağlasam.” (s.22)


Yaşam kesitleri tarzında işlediği bu öykülerinde Kemal Özer, metne düşsellik, masalsılık kazandıran imgeler oluşturuyor; böylece öyküler anlam açısından genişleyip zenginleşiyor; okuyanda çoğalıp yeni estetik tatlar içinde sürüyor. Kitabın en sarsıcı öykülerinden biri Lüferler’de sorunlu bir kişilik taşıyan anlatıcının gözünde “lüfer” ile “kadın” imgesinin birleştirilmesinden oluşan yan anlamlar öyküyü kuşatıyor; fahişelerden ve genelde kadınlardan nefret eden katil ruhlu bir adamın patolojik dünyasında soğuk ürperişler içinde kalıyoruz. Lüfer ve kadın koşutluğunu, yazar öyküde psikolojik derinliği sağlamak için kullanıyor. Öykünün atmosferi de anlatıcının yaşadığı boğuntuyu duyumsatıyor.


Saraydan Kız Kaçırmak öyküsünde zaman-mekân geçişleri, sıra dışı imgelerle sağlanıyor; bu geçişler bilinçaltını ortaya çıkaran söz ve söz akışları halinde gerçekleştiriliyor. Ekmek, Peynir ve Şarap öyküsünde aylak bir adamın dünyası var; boşta gezen, ruhen boşluğa düşen bir genç ve ergenlik çağında bir kız... Öyle bir kaos anlatılıyor ki burada, onu, yüreğinizin tam ortasında hissediyorsunuz. Masalsı bir boşluk örüyor ruhun ağlarını. “Balıkçı kulübelerinin önünden geçerken bir tutam çocuk çığlığı da benimle birlikte koşmaya başladı.” (s.32) diyen anlatıcının sesi de bu çığlıklara karışıyor. Ağustos’tan (I ve II) öyküleri de, boşlukta canı sıkılan insan ve sıkılmış gökyüzü imgeleriyle; insanın içinde yağmur karanlığını damıtmasıyla yoğun etkiler bırakıyor. Gecikmiş Bir Yaz Günü’nde düşsel ya da bir sisin içinden geçen yaşam gerçeklerinin kesitler halindeki parçaları yer alıyor. Bir kayıp oğlun hikâyesidir burada dillendirilen; bir masal, bir şiir üslubu içinde acı gerçeklerin eritilmeye çalışıldığı bir “gidenler dönmeyenler” anlatısı…


Körfezdeki Girinti’den adlı öyküde, büyük bir kederin ya da olası bir intiharın yükünü, “irinli bir doluluk” olarak ruhunda taşıyan anlatıcının bunalımı, kendi dilinden ifadesini buluyor. Gidiş öyküsünde ise, büyüklerinden sevgi ve ilgi görmeyen, o nedenle bahçede sessizce tek başına oynayan, yalnızlığıyla arkadaş olmuş bir çocuğun yaşantılarını okuyoruz. 


Kitabın ikinci bölümündeki öyküler, Kemal Özer’in 1998-99 arasında yazdıklarından oluşan bir toplam. Bu öykülerin, dış dünyaya ve toplumsal gerçekliklere biraz daha açık olduğu görülüyor. Karşı Kıyı, yurt dışında okyanus kıyısındaki küçük bir kentte tanık olunan bir dalgasal gelgit olayı üzerine inşa ediliyor. Bu öyküde, simgelerin etkili kullanılmasıyla sıra dışı bir öykü estetiğine kapılar açılmış. Uzaklık, kendi evine varamamak, hep karşı kıyıda olmak… ve bir gün karşı kıyının yok olması… suların çekilip tekrar yükselmesi aralığındaki o kısa sürede sahilde ortaya çıkarak yaşama gülümseyen inanılmaz küçük bir çiçeğin varlığı… ve o “öykü çiçeği” öykü okurlarının yüreğinde de açacak gibi… Yeni Bir Albüm İçin Görüntüler de düşsel motifler taşıyan ilginç bir öykü. Geceler Ülkemdir, bütünüyle toplumsal göndermeler ve metafor anlamlar içeren derin ve karanlık, bir başka öykü… Bu bölümün diğer öykülerinin, Kemal Özer’in yaşamından izler taşıyan, gerçeğin öyküye dönüşümüyle oluşan şiir tadında metinler oldukları fark ediliyor.

Kemal Özer’i öykücü kimliğiyle tanımak, yazınsal açıdan muhteşem bir keşif serüveni... Onun, anlamlı ve onurlu yaşamından, kendine özgü o ışıltılı varlığından şiirlere, şiirlerden öykülere dokuduğu imgeler, kesitler, sesler, pırıltılar, sisler, yağmurlar, uçurumlar…  yüreğinizdeki öykünün satırlarında yankılanacak…

(Kemal Özer, Baba ile Kız, öykü, 80 s., Varlık Yay. 2012)

HÜLYA SOYŞEKERCİ
hsoysekerci@gmail.com
TARAF KİTAP Eylül 2012

ONUR ÇALI'nın ilk öykü kitabı yayımlandı: "Eksik Yıl"

(Ekim 2012, Komşu Yay. Sıcak Nal dizisi)







"Hayatın bilgisini veren öğretmenin kitabında, kış gecelerinde

annemiz yemek yapar, babamız televizyon karşısında, elinde 

gazete keyif çatar. Sobanın yanı başında kedimiz uyur değil 

mi? Değil. O da değil!"

Selma Sancı'nın ilk romanı Espas hakkındaki yazım...